پرونده جیسون رضائیان و واژه کشدار دشمن

بر اساس گزارش های منتشره، جیسون رضائیان، خبرنگار ایرانی- آمریکایی به ارتباط با دشمن و جاسوسی برای آنها محکوم شده است. 

دشمن برای کسانی که در ایران زندگی می کنند، کلمه ای است آشنا که ممکن است به بهانه های مختلف به کار برده شود. این کلمه در سیاست و مسائل اجتماعی مرتبا از طرف دولتمردان ایرانی به کار برده می شود. به طوری که هر پدیده منفی در جامعه ایران نوعی توطئه دشمن قلمداد می شود. در اکثر مواقع نیز دشمن تبدیل به ابزاری شده است برای برخورد با منتقدان و مخالفان حکومت. بنابراین علاوه بر سیاست و حوزه های اجتماعی، دشمن کاربرد مهمی هم در حقوق دارد. در قوانین ایران مبنای برخی از جرایم دشمن و ارتباط یا همکاری با اوست. به همین دلیل نیز بسیاری از فعالان سیاسی و اجتماعی به ویژه خبرنگاران هر لحظه احتمال مواجه شدن با این جرایم را دارند. زیرا قوانین در تعریف دشمن کمی سخاوتمندانه عمل کرده و تا حد زیادی دست قاضی و نیروهای امنیتی را برای تعیین دشمن بازگذاشته است. تا کنون موارد بیشماری پیش آمده است که منتقدان سیاسی، نویسندگان و خبرنگاران به بهانه ارتباط یا همکاری با دشمن محاکمه شده و به زندان محکوم شده اند. حتی برخی از این افراد از جمله خانم زهرا کاظمی به همین دلیل به قتل رسیده است. 

به عبارتی تعریف مبهم از دشمن در قوانین ایران و تفسیر موسع، سلیقه ای و سیاسی از آن در دادگاه ها، علاوه بر اینکه فعالان سیاسی و خبرنگاران را در معرض تهدید قرار می دهد، موجب از بین رفتن برخی از حقوق انسانی از جمله آزادی خبررسانی و گردش آزاد اطلاعات نیز شده است. اما پرسش اساسی این است که دشمن کیست؟ آیا هویت دشمن در حوزه سیاست و حقوق یکسان است؟ آیا می توان هر کشوری را که رابطه خوبی با ایران ندارد، دشمن فرض کرد؟  

در مورد چیستی دشمن در حوزه حقوق مباحثی تئوریک را می توان یافت اما در عمل در شناختن دشمن نظر و رویه واحدی وجود ندارد. بر اساس ماده ۲۵ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح، منظور از دشمن عبارت است از اشرار، گروه ها و دولت هایی که با نظام جمهوری اسلامی ایران در حال جنگ بوده یا قصد براندازی آن را دارند و یا اقدامات آنان برضد امنیت ملی است. 

در تبصره این قانون آمده، هرگاه برای دادگاه، تشخیص دشمن یا دولت متخاصم محرز نباشد موضوع از طریق قوه قضائیه از شورای عالی امنیت ملی استعلام و نظر شورای مذکور ملاک خواهد بود. 

این ماده تنها مقرره ای است که دشمن را تعریف کرده است. دقت در این ماده نشان می دهد که قانونگذار نیز در تعریف دشمن سردرگم شده و نتوانسته تعریف جامعی را ارائه دهد. 
در قسمتی از ماده دشمن شخصی یا گروه یا دولتی قلمداد شده که اقدامات آنها برضد امنیت ملی است. این تعریف تفسیر بردار بوده به طوری که می توان با استناد بدان اکثر دولت های جهان به جز چند دولت را به نوعی دشمن ایران دانست. علاوه بر آن این ماده مقرر کرده که در صورتی که تشخیص دشمن محرز نباشد، شورای عالی امنیت ملی آن را تشخیص خواهد داد. این تشخیص نیز محدود به شرایطی نشده است بنابراین این شورا می تواند هر دولت یا گروهی را که بخواهد، دشمن تلقی کند. 
در عمل در رویه قضایی نیز مشاهده می شود که قضات دادگاه ها در تشخیص دشمن، نظرات شخصی خود را اعمال کرده و گاها با یکدیگر اختلاف نظر پیدا می کنند به طوری که یک قاضی به دشمن بودن دولتی اعتقاد داشته و قاضی دیگر به دوست بودن آن دولت معتقد است.   

به عنوان نمونه در یکی از آراء دادگاه انقلاب در دهه هفتاد، اختلاف نظر در مفهوم دشمن باعث شده که فردی به اتهام محاربه  به قطع دست راست و پای چپ محکوم شود! بدین توضیح که شعبه پنجم دادگاه انقلاب تهران طی دادنامه شماره  ۶۹۱۴۲۸۶۵ ، فردی را به اتهام جاسوسی به نفع سرویس اطلاعاتی آمریکا محاکمه و محکوم می کند اما دیوان عالی کشور، آمریکا را دشمن ندانسته و رای شعبه پنجم دادگاه انقلاب را با این توضیح نقض می کند: «منظور از دشمن که در ماده ۲ قانون تعزیرات به کرات استعمال شده دشمن وخصمی است که با نظام اسلامی به طور رسمی وارد جنگ شده و در حال جنگ و مخاصه مسلحانه بوده باشد و به مطلق عداوت و دشمنی که ابر قدرت ها و استعمار جهانی بالاخص آمریکای جنایتکار با ملت مبارز ایران دارند شمول و تسری ندارند و عبارت به کار برده شده بالاخص صدر ماده که می گوید «هر کس وسایل  ورود دشمنان مملکت را به داخل ایران یا متصرفات آن  فراهم کند» و همچنین مفاد ماده اول این قانون موضوع را کاملا روشن می سازد. تکلیف قاضی در رعایت قاعده لزوم تفسیر مضیق قوانین جزائی و نیز قاعده تفسیر قوانین به نفع متهم نیز در مقام تفسیر قانون مانع از توسیع مفهوم دشمن به دشمن معنوی و اعتقادی و سیاسی است.»  

پس از نقض رای فوق با استدلال مزبور و دلایل دیگر، پرونده به شعبه ۱۴ دادگاه انقلاب برای رسیدگی مجدد فرستاده می شود که قاضی این شعبه با توسل به سلیقه خویش، مفهوم دشمن را از دریچه ی سیاسی آن این گونه بیان می کند «در خصوص اتهام وارده به  آقای . . . فرزند . . . اهل. . . متهم به جاسوسی علیه جمهوری اسلامی ایران و دادن اطلاعات مفید نظامی و سیاسی  به سرویس اطلاعاتی آمریکا با توجه به کیفر خواست صادره و سایر شواهد و قرائن و محتویات پرونده، مجرمیت متهم محرز و با عنایت به عمل وی  که در ارتباط با سرویس جاسوسی آمریکا بوده و آمریکا نیز از بدو پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا به حال نه تنها از دشمنان سر سخت جمهوری اسلامی ایران بوده، بلکه طراح و توطئه گر تمام قتنه ها و آشوب ها بوده که به عناوین مختلف برای از بین بردن جمهوری اسلامی ایران در مقاطع مختلف به وقوع پیوسته که جنگ تحمیلی رژیم عراق یکی از آنها بوده و حتی در اواخر جنگ تحمیلی با حظور نظامی خود در خلیج فارس در جنگ مستقیم با ملت ایران بوده که خوشبختانه سران آمریکا و سردمداران آن اخیرا به این مطلب اقرار داشته اند و در همین راستا متهم به اتفاق سایر دوستان و همکاران خود با عوامل سیا ارتباط و به نفع آنان جاسوسی می کرده است و خلاصه خیانت و جنایت و فتنه و شیطنت آمریکا پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نسبت به ملت ایران بر کسی پوشیده نبوده و ضربات آن اگر از حملات نظامی بیشتر نباشد، کمتر نبوده است و با توجه به فرمایشات حضرت امام رضوان الله تعالی علیه در طول حیات خویش نسبت به آمریکا و همچنین موضع گیری امام گونه ی رهبر معظم انقلاب در حال حاضر جرایم ارتکابی متهم علاوه بر انطباق با مواد ۳ و۷ قانون تعزیرات با ماده ی ۲ قانون مذکور و همچنین مواد  ۱۹۸ و ۱۹۹  قانون حدود و قصاص، به لحاظ مفهوم عام آن و مواد ۱۸۶ و ۱۸۷ قانون مجازات اسلامی فعلی نیز انطباق دارد و از مصادیق محارب می باشد که با اسناد به آن و آیه شریفه ی انما جزاء الذین یحاربون الله و رسوله . . . و در اجرای شق سوم ماده ۲۰۲ قانون حدود و قصاص و ۱۹۰ قانون مجازات اسلامی مصوب سال  ۷۰، دادگاه نامبرده را به قطع دست راست و پای چپ وفق مقررات شرعی محکوم می نماید.» 

در چنین شرایطی، انتظار می رود که قربانیان ابهام های قانونی و سلایق و تفسیرهای قضایی باز هم قربانیانی داشته باشند، قربانیانی محروم از قوانین عادلانه، شفاف و دقیق.