«خروج: خدایان و پادشاهان»؛از ریدلی اسکات تا گلشیفته فراهانی

محمد عبدی

داستان حضرت موسی در انجیل، داستان جذابی است که از سال های آغازین سینما تا به امروز بارها مورد توجه قرار گرفته؛ از جمله دو فیلم مشهور در تاریخ سینما که هر دو توسط سیسیل ب. دومیل، فیلمساز کلاسیک ساخته شده: هر دو با نام «ده فرمان» محصول سال های 1923 و 1956.

فیلم دوم با بازی چارلتون هستون در نقش موسی شناخته شده ترین فیلم با این مضمون است که در دوران اوج هالیوود در دهه پنجاه ساخته شده؛ دوران فیلم های تاریخی که با همین فیلم و آثار دیگری چون بن هور( ویلیام وایلر) به اوج رسید و چند سال بعد با شکست تجاری سهمگین کلئوپاترا تقریباً خاموش شد.

ریدلی اسکات و سینمای تاریخی

ریدلی اسکات از معدود سینماگرانی است که در سال های اخیر دوباره به سینمای تاریخی با سیاهی لشکرهای بسیار و صحنه های عظیم توجه نشان داده؛ با فیلم موفق گلادیاتور در سال 2000 که پنج جایزه اسکار نصیب برد و نامزد دریافت هفت جایزه دیگر هم بود( تا حدی یادآور رکورد تاریخی بن هور که برنده یازده جایزه اسکار شد).

شاید موفقیت گلادیاتور باعث شده تا اسکات بار دیگر به سینمای تاریخی با این حجم و ابعاد رجوع کند: «خروج: خدایان و پادشاهان»، یک فیلم صد و چهل میلیون دلاری با صحنه های عظیم و سیاهی لشکر بسیار که به هیچ عنوان انتظارات را برآورده نکرد.

جلوه های ویژه؛ از دروغ تا حقیقت

خروج: خدایان و پادشاهان تنها به خاطر جلوه های ویژه اش تحسین شده؛ اما در نهایت این فیلم پرطمطراق- که سعی دارد جلال و جبروت هالیوود دهه پنجاه را زنده کند- به شکلی باورپذیر نیست. تمام صحنه های عظیم- از جمله در کنار و میان دریا- به شدت متکی بر جلوه های دروغین رایانه ای به نظر می رسند و اصالت ندارند. در نتیجه تماشاگر با صحنه هایی روبروست که باورشان نمی کند و به راحتی در ذهن اش تخیل می کند که این صحنه ها چطور در پشت میز کامپیوتر خلق شده اند.

فیلم به دلیل قصه و مضمون اش خودبخود با «ده فرمان» سیسیل ب. دومیل قابل مقایسه است، اما نتیحه این قیاس، به نفع فیلم ریدلی اسکات نیست. خروج: خدایان و پادشاهان با آن که حدود شصت سال بعدتر ساخته شده، به هیچ عنوان چشمگیرتر از فیلم دومیل نیست. حتی جلوه های ویژه فیلم دومیل- به رغم کمبود امکانات در آن دوران- بسیار اصیل تر به نظر می رسد و تماشاگر را با خود همراه می کند؛ صحنه های عظیمی که تماشاگر باورشان می کند و با فاصله از آنها نمی ایستد.

 صحنه باز شدن دریا، یکی از صحنه هایی است که برای همیشه در ذهن تماشاگر این فیلم جای می گیرد، اما فیلم اسکات، انتظار تماشاگر را برای تماشای این صحنه- که می تواند کلایماکس یا اوج هیجانی فیلم باشد- بی پاسخ می گذارد: دریا باز نمی شود و فقط خشک می شود!

فیلم بحث انگیز

اگر در دهه پنجاه فیلم هایی چون ده فرمان به دلیل عظمت و قدرت داستان گویی شان تماشاگران بسیاری را در سراسر جهان به خود جلب می کردند، امروز اما به دلیل تغییر ساختار، فیلم ریدلی اسکات بخشی از همین فروش نه چندان چشمگیرش را هم مدیون جنجال های پیرامونی است.

مهمترین جنجال فیلم بر سر نمایش رفتار موسی شکل گرفت. موسایی که اسکات تصویر می کند چندان خوشایند همگان نبود و به ویژه مسلمانان نظر مساعدی درباره آن نداشتند، در نتیجه نمایش فیلم در کشورهایی چون مصر ممنوع شد.

برخی از فرازهای داستان فیلم تطابق کاملی با داستان کتاب مقدس ندارد و از همه عجیب تر این که موسی در بخش اول فیلم شخصیت بسیار خشنی دارد و به راحتی مرتکب قتل می شود؛ از جمله در صحنه ای بحث انگیز، موسی یک سرباز را تنها به این دلیل که او را "برده" خطاب کرده می کشد.

گلشیفته فراهانی و ریدلی اسکات

اولین حضور گلشیفته فراهانی در فیلمی در خارج از ایران در اثری از ریدلی اسکات بود: مجموعه دروغ ها(Body of Lies) محصول سال 2008، در کنار لئوناردو دی کاپریو ستاره معروف هالیوود.

حضور در همین فیلم بود که دردسرهای زیادی را در ایران برای او ایجاد کرد؛ از جمله بازجویی و تهدیدهای مکرر که در نهایت مهاجرتش را به پاریس در پی داشت.

جالب این که پیش از گلشیفته، بازیگران مرد سینمای ایران نقش هایی در فیلم های هالیوودی داشتند و این حضورها، حساسیتی را در ایران ایجاد نکرد. اما همان طور که می توان حدس زد، حضور یک بازیگر زن ایرانی در هالیوود، آن هم در کنار یک سوپر استار آمریکایی( و بعدتر حضور بدون حجاب بر روی فرش های قرمز)، چندان خوشایند مسئولان سینمایی و امنیتی نبود. در نتیجه گلشیفته خیلی زود ممنوع الکار شد و نمایش فیلمی هم که پیشتر بازی کرده بود( درباره الی) در ابتدا با مشکل همراه شد.

اما این پایان داستان نبود و این بازیگر سینمای ایران مورد بازجویی هایی مکرر قرار گرفت؛ بازجویی هایی که چندان هم مودبانه نبودند و در واقع تهدیدهای ترسناکی به نظر می رسیدند. در این فاصله گلشیفته به دلیل این تهدیدها بسیاری از فرصت های کاری اش را در خارج از ایران از دست داد.

تصمیم منطقی او در قبال این جفا، ترک ایران بود. بسیاری بر این باور بودند که دوران بازیگری او با خروج از ایران تمام خواهد شد، اما گلشیفته با کار با چندین فیلمساز شناخته شده اروپایی، دوره تازه ای را در کارش رقم زد. پس از مشکلات پیش آمده در ایران برای مجموعه دروغ ها، به شکلی او نتوانست دوران کاری اش را در هالیوود پیگیری کند، اما همکاری مجددش با ریدلی اسکات در خروج: خدایان و پادشاهان، می تواند شروع تازه ای باشد برای حضور در فیلم های هالیوودی- و البته در کنار فیلم های هنری اروپایی.

در خروج: خدایان و پادشاهان، گلشیفته در نقش همسر فرعون، حضور بسیار کوتاهی دارد، اما به گمانم اهمیت این حضور را باید در هموار کردن راه برای این بازیگر ایرانی دانست؛ راهی که پس از موفقیت مجموعه دروغ ها به ناحق به روی او بسته شد.