جوک‌های آمریکایی، گاف‌های ایرانی

«در پی اختلاف نظر بین پوتین و امریکا بر سر سوریه، پوتین، اوباما را از فهرست دوستانش در فیس‌بوک حذف کرد و اوباما نیز پاسخ او را با حذف پوتین از فهرست دوستانش در توییتر داد. اوباما البته این کار را با دل‌خوری تمام انجام داد، به ویژه این که پوتین هنوز «جو بایدن» را در فهرست دوستان فیس‌بوکی خود داد. حذف رابطه اینترنتی روسای جمهور آمریکا و روسیه، نشان‌دهنده بحران در روابط دو طرف است.»

 این چهار خط تحلیل را صبح دیروز خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران ایران منتشر کرد. منبع این رسانه هم روزنامه اماراتی «البیان» بود. اما منبع اصلی خبر، گزارش یک سایت طنز آمریکایی بود به نام  The Daily Rash (جوش روزانه) که نه تنها رسانه‌های اماراتی و ایرانی، بلکه رسانه‌های پاکستانی را دچار اشتباه کرد. گاف خبرگزاری فارس البته در دیگر رسانه‌های معتبر ایران مانند سایت «خبرآنلاین» که به رییس مجلس ایران نزدیک است و روزنامه «دنیای اقتصاد» که مهم‌ترین روزنامه اقتصادی ایران به‌شمار می‌رود، بازنشر یافت.

گاف‌های دامنه‌دار فارس

اما این نخستین بار نیست که خبرگزاری فارس دچار چنین اشتباهاتی می‌شود. مهرماه 91 این خبرگزاری نوشت:«یک نظرسنجی موسسه گالوپ نشان می‌دهد 77 درصد رای‌دهندگان روستایی آمریکایی محمود احمدی‌نژاد، رییس جمهور ایران را به باراک اوباما، رییس‌جمهور آمریکا ترجیح می‌دهند. ۶۰ درصد سفید‌پوستان مورد پرسش قرار گرفته به این دلیل محمود احمدی‌نژاد را ترجیح می‌دهند که وی تلاش نمی‌کند مسلمان بودن خود را مخفی کند. براساس این گزارش، "دیل سویدرسکی" از ساکنان ویریجینای غربی گفته است من احمدی‌نژاد را بیش‌تر دوست دارم. ترجیح می‌دهم با او بیس‌بال بازی کنم تا این که وقتم با اوباما سپری شود.»

 منبع اصلی این گزارش کوتاه، مطلب طنز مجله آمریکایی «The Onion» یا «پیاز» بود که بر اساس یک نظرسنجی خیالی تنظیم شده بود. افزون بر خبرگزاری فارس، خبرگزاری مهر دیگر رسانه معتبر ایرانی نیز همین اشتباه را مرتکب شد. «The Onion» سال گذشته «کیم جانگ اون»، رهبر کره شمالی را نیز دست انداخت و او را «سکسی‌ترین مرد زنده ۲۰۱۲» معرفی کرد. این مطلب را گردانندگان روزنامه «مردم»، ارگان حزب کمونیست چین جدی گرفتند و آن را همرا با ۵۵ صفحه پر از عکس‌های «کیم جانگ اون» در حالت‌های مختلف منتشر کردند.

 خبرگزاری فارس پیش از این در اسفند 87 هم گزارش داده بود «آنت بنینگ»، هنرپیشه امریکایی به همراه یک تیم بلندپایه هالیوودی به تهران سفر کرده و با «فاطمه رجبی»، نویسنده تندرو و همسر «غلامحسین الهام»، سخن‌گوی دولت دیدار و گفت وگو کرد. این مطلب نخستین بار از سوی یک وبلاگ‌نویس ایرانی منتشر شده بود که با استفاده از عکس‌های خبرگزاری فارس از منزل فاطمه رجبی، به طنز چنین مطلبی را نوشته بود. این مطلب در روزنامه اصلاح‌طلب «اعتماد» منتشر شد تا گاف به نام هر دو رسانه نوشته شود.

 البته باید توجه داشت طنزپردازی خبری در آمریکا پیشینه طولانی دارد. در روزگار گذشته، این گونه اخبار تنها در روز اول آوریل (دروغ سیزده) در رسانه‌های گروهی منتشر می‌شد. اما این روزها تعداد زیادی از برنامه‌های تلویزیونی به این گونه طنزها اختصاص داده شده که یکی از پربیننده‌ترین آن‌ها است. با این حال، بسیاری از رسانه‌های ایرانی به ویژه اصول گرایان و سربازان گمنام رسانه‌ای که رسانه‌های غربی را زیر نظر دارند، چندان درک درستی از این رویه ندارند و معمولا گاف‌های بامزه‌ای می‌دهند. گاف‌های سربازان گمنام البته تنها محدود به همین موارد آشکار نیست. در خردادماه 88 مازیار بهاری، مستندساز ایرانی در برنامه طنز «دیلی شو» حاضر شد تا به پرسش‌های «جیسون جونز»، خبرنگار این برنامه پاسخ دهد که خودش را یک جاسوس معرفی کرده بود. یک ماه بعد، در تیرماه 88 هنگامی که مازیار بهاری در تهران بازداشت شد، یکی از موارد اتهامی او این بود که چرا با یک جاسوس مصاحبه کرده است. نکته جالب‌تر ماجرا این است که معمولا چکیده چنین برداشت‌های رسانه‌ای از جمله گزارش‌های منتشره از سوی خبرگزاری فارس، روزنامه کیهان و یا تحلیل‌های چهره‌های امنیتی–رسانه‌ای به عنوان بولتن‌های تحلیلی به مقام‌های ارشد حکومتی یا چهره‌های مذهبی ارایه می‌شود.

گاف‌های یک پیش‌کسوت

اما در میان اهل رسانه ایران نقل است علی خامنه‌ای، رهبر ایران از «حسین شریعتمداری» به عنوان تک تیرانداز مطبوعات ایران یاد کرده است. اما این صفت تقریبا متناسب تنها لقب مدیرمسوول کیهان نیست. او پیشینه‌ای دراز در پیش‌بینی‌های سیاسی دارد. اگر رویدادی خلاف پیش‌بینی‌هایش رخ دهد، باز هم در تبیین وضعیت تازه، پیش‌بینی دیگری می‌کند. اما برادر حسین یک سابقه دیگر هم دارد، او پیش‌کسوت گاف‌های مطبوعاتی نیز هست و در این حوزه، رسانه‎های اصول‎گرایی چون فارس، شاگرد او به حساب می‎آیند. یکی از جذاب‎ترین گاف‌های روزنامه کیهان، 10 خرداد 87 منتشر شد. این روزنامه در صفحه سیاست خارجی خود با تیتر «اوباما ایرانی‎الاصل است»، گزارشی را به نقل از «آسوشيتدنيوز» منتشر کرد. منبع آسوشیتدنیوز هم خبرگزاری «ایتارتاس» معرفی شده بود. براساس این گزارش، دكتر «اندي واسهول»، عضو موسسه پژوهش‌های تاريخي دانشگاه «ام.آي.تي» آمريكا در گزارشی مستند ثابت کرده که باراک حسین اوباما، یک شیعه ایرانی است و خانواده‎اش سال‎های پیش در بوشهر، شهری در جنوب ایران زندگی می‎کردند. جد بزرگ خانواده اوباما در بوشهر، پس از یک دعوای محلی به مرز ترکیه می‌رود؛ مدتی هم در عراق به عنوان تاجر زردچوبه فعالیت می‌کرده و پس از آن به دلیل فشارهای عثمانیان علیه شیعیان، همراه فرزندش (علی اصغر اوباما) راهی طرابلس می‌شود و به تجارت تنباکو می‌پردازد. با ممنوع شدن خرید و فروش قلیان، خانواده اوباما از هم جدا می‌شوند. در میان اعضای خانواده، فردی به نام «حسین» که در واقع پدربزرگ اوباما بوده، در جنوب غربی آفریقا به تجارت پشم شتر می‎پردازد و کیفیت خوب کار او سبب می‎شود به آمریکا دعوت شود. خانواده اوباما در این تجارت جدید هم یک‎بار ورشکسته می‎شوند ولی در پایان موفق می شوند راه پیشرفت را در سیاست و تجارت آمریکا پیدا کنند. یک روز پس از انتشار این مطلب در روزنامه کیهان، مشخص شد که این گزارش کوتاه، در واقع مطلب طنزی بود که سایت ایرانی «آی طنز» منتشر کرده است. این سایت طنز، عکسی هم از اوباما منتشر کرده و نوشته بود که این عکس مربوط به حضور اوباما در کنار خاندان پدری خود در بوشهر است.

روزنامه کیهان 23 مرداد 90 هم در صفحه یک خود تیتر زد: «جوانان انگليس: تا آخر ايستاده‌ايم، سلطنت نمي‌خواهيم.» منبع خبر کیهان، «سی‌ان‌ان» عربی اعلام شده بود. اندکی بعد، سایت «عصر ایران» در گزارشی به افشای گاف کیهان پرداخت و با اشاره به این که  سی‌ان‌ان، شبکه تلویزیونی عربی ندارد و تنها سایت اینترنتی آن، بخش عربی دارد، توضیح داد که «دست اندرکاران روزنامه کیهان به اشتباه بخش‌هایی از یک متن طنز را ترجمه کرده و آن را به عنوان متن خبر جدی منتشر کرده‌اند.»

19 بهمن 91 در صفحه یک روزنامه کیهان این تیتر توجه مخاطبان را به خود جلب کرد«دمشق: پاسخ ما در راه است / پرواز جنگنده‌هاي سوريه بر فراز تل آويو، اسرایيل را به لرزه درآورد». منبع خبر کیهان سایت «دام‌پرس» سوريه اعلام شده بود. این گزارش البته پیش از کیهان، از سوی «شبکه خبر» تلویزیون دولتی ایران هم منتشر شده بود. در این گزارش ادعا شده بود جنگنده‌های سوری كه در ارتفاع پايين پرواز مي‌كردند، اعلاميه‌هايي را با محتوای «پاسخ ما در راه است» بر فراز تل‌آويو پخش كرده‌اند. یک روز پس از انتشار این گزارش مشخص شد منبع اصلی خبر، شبكه 10 تلويزيون اسراییل بوده که در گزارشی طنز این مطلب را منتشر کرده است.  

آمریکاشناسی به سبک اصول‌گرایان

گاف‌های پی‌درپی رسانه‌های ایرانی، به‌ویژه رسانه‌های مهم حکومتی به گونه‌ای، نوک یک قله یخی را هم نشان می‌دهد. در واقع، نبود تمایز بین مطالب طنز و جدی، درک اشتباهی از نقش خبرنگار در برنامه تلویزیونی، میل بسیار به استفاده از هر مطلبی علیه غرب و ...، گاف‌های معمولی یا رویدادهای رسانه‌ای نیستند؛ این رویدادهای رسانه‌ای در بستر کلان‌تر سیاسی و امنیتی شکل گرفته‌اند. به خاطر وجود چنین بستری، میتوان به روشنی گفت درک عمده اهل رسانه و حتا سیاستمداران در ایران، به ویژه رسانه‌ها و چهره‌های اصول‌گرا از غرب به شدت مبهم، همراه با توهم و ناآگاهی و گاه عقب مانده است؛ مولفه‌‌هایی که سبب شده «غرب» بیش‌تر مترادف با مقوله‌ای مانند سکس، تصور و تصویر شود. بنابراین، هنگامی که یک مقام پیشین دولتی که چهره‌ای اصول‌گرا، تندرو و نزدیک به طیف آیت‌الله مصباح یزدی است، برای نشان دادن خشم خود علیه حمله احتمالی آمریکا به سوریه، از تجاوز جنسی به دختر ریس جمهور آمریکا در وبلاگش  سخن می‌گوید، نباید خیلی تعجب کرد. درک او این است که غرب زبان آغشته به سکس، ولو سکس اجباری را بهتر می‌فهمد و باید با همین زبان با او حرف زد تا ابعاد کار دستش بیاید.