تحریم ۶۷ فروند هواپیمای ایران‌ایر چه اثری می‌تواند داشته باشد؟

ایالات متحده امریکا که پیش از این شرکت هواپیمایی «ایران ایر» را تحریم کرده بود، در تازه ترین اقدام، 67 فروند هواپیمای متعلق به این شرکت را هم تحت تحریم های وزارت خزانه داری خود قرار داده است.

دولت امریکا تحریم شرکت های هواپیمایی ایران را از زمان اوج گرفتن جنگ داخلی در سوریه آغاز کرد. مقامات این کشور معتقدند ایران از طریق هواپیماهای مسافربری، نظامیان، سلاح و مهمات به سوریه می فرستد. حتی شرکت «دنا»، مالک هواپیمای تشریفاتی «حسن روحانی»، رییس جمهوری اسران نیز از تحریم‌های پیشین در امان نمانده است. این بار اما دامنه تحریم‌ها گریبان هواپیماهای ایران‌ایر را هم گرفته اند.

سن جدیدترین هواپیمایی که از سوی امریکا تحریم شده، کم تر از دو سال و قدیمی ترین آن ها 44 سال است. تعدادی از این هواپیماها پیش تر از سوی مالک آن، یعنی شرکت ایران ایر از دور خارج شده اند اما برخی دیگر هنوز در خطوط هوایی داخلی و پروازهای اصلی بین المللی ایران ایر فعال هستند.

 بر اساس اطلاعات منتشر شده هوانوردی، تمامی هواپیماهای «ایران ایر» که در روزهای اخیر از لندن، آمستردام و پاریس به تهران پرواز کرده اند، از هواپیماهای تحریم شده بوده اند.

تازه ترین گزارش ها از وضعیت پروازهای بین المللی هواپیماهای این شرکت هواپیمایی ایرانی نشان می دهند که برخی از هواپیماهای این شرکت در شهرهای مختلف دچار محدودیت شده اند؛ برای مثال، در یک هفته اخیر چند هواپیمای ایرانی نتوانسته اند در ترکیه سوخت گیری کنند و پرواز یکی از آن‌ها لغو شده است. لبنان هم اعلام کرده است که دیگر به هواپیماهای ایرانی بنزین نمی دهد. دست کم دو پرواز اروپایی ایران ایر نیز در محل فرود نتوانسته اند برای بازگشت به تهران سوخت گیری کنند.

در دوره پیشین تحریم ها، پروازهای اروپایی ایران ایر برای سوخت گیری با محدودیت شدیدی مواجه شدند. پروازهای این شرکت هواپیمایی از لندن به تهران به طور مدام مجبور به سوخت گیری در محلی غیر از فرودگاه «هیترو» بودند. مدتی یک شرکت سوخت رسانی در یکی از فرودگاه های جنوب بریتانیا به هواپیماهای ایران ایر بنزین می داد اما با توقف آن، هواپیماهای این شرکت مجبور شدند برای سوخت گیری، به کشورهای دیگری بروند. با شدید شدن محدودیت ها، دوباره محل سوخت گیری را هم تغییر دادند. شهرهایی در ایتالیا، بوسنی و هرزگوین و لیتوانی مدتی سوخت هواپیماهای ایران ایر را تامین می کردند. بنابراین، پروازهای اروپایی ایران ایر به تهران عملا دیگر مستقیم نبودند و هواپیماها برای خرید بنزین، چند ساعت دیرتر از موعد اعلام شده به تهران می رسیدند.

از سوی دیگر، به دلیل تنوع تحریم هایی که علیه ایران برقرار بود، پرداخت پول سوخت به صورت بانکی ممکن نبود و خدمه پروازی ایران ایر مجبور بودند پول نقد که حجم قابل توجهی می شد را با خود حمل کنند. از نظر رعایت مقررات ایمنی نیز سوخت گیری همراه با مسافر ممنوع است اما ایران ایر چاره ای جز این کار نداشت. خدمه پرواز آن در هنگام سوخت گیری، درهای هواپیما را باز می گذاشتند تا در صورت بروز سانحه، تخلیه هواپیما از مسافران سریع تر باشد. درهای باز هواپیما و خاموش بودن سامانه های گرم کننده، باعث اعتراض مسافران در ماه های سرد سال بود.

در آن دوره، مبادله مالی و بانکی و ارایه خدماتی هم چون تامین انرژی برای ایران از سوی امریکا و اتحادیه اروپا تحریم شده بود و شرکت ایران ایر هم تحت تحریم های وزارت خزانه داری ایالات متحده قرار داشت؛ اگرچه فروش بنزین هواپیما به این شرکت آزاد بود. اما در دوره پس از رفع تحریم ها و در حالی که هنوز امریکا به برجام متعهد بود، هواپیمای حامل «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه ایران به دلیل این که شرکت مالک آن از سوی امریکا تحت تحریم دیگری غیر از تحریم های اتمی قرار داشت، موفق به سوخت گیری عادی در آلمان نشد. شرکت های خصوصی از بیم جریمه های امریکا، به این هواپیما بنزین ندادند و سرانجام دولت آلمان مجبور شد بنزین مورد نیاز میهمان خارجی خود را با کمک از ارتش آلمان تامین کند.

 در دوره جدید هرچند اتحادیه اروپا دیگر تحریم های اتمی ایران را لغو کرده اما آمریکا تحریم های سابق را برگردانده و به جز موارد قبلی، ۶۷ فروند هواپیماهای را تحت تحریم قرار داده است.

 در دوره جدید هرچند اتحادیه اروپا تحریم های اتمی ایران را لغو کرده اما امریکا تحریم های سابق را برگردانده و به جز موارد قبلی، 67 فروند هواپیماهای را تحت تحریم قرار داده است.

بنزین فقط یکی از خدماتی است که هواپیماهای ایرانی در خارج از کشور نیاز دارند و در فرودگاه هایی که فرود می آیند، تامین می شود. خدمات متنوع و لازم دیگری هم وجود دارد که نبود آن ها ممکن است ادامه پرواز هواپیماها را بسیار دشوار و بی کیفیت یا حتی ناممکن کند. تامین ماشین های یدک کش برای پارک  کردن، اجاره محل پارک و نگه داری هواپیما، تخلیه مخازن توالت و دست شویی ها، تامین انرژی برق مورد نیاز هواپیما قبل از پرواز، خدمات تخلیه بار مسافران و بارگیری مسافران جدید و از همه حیاتی تر، فروش قطعات یدکی از جمله این خدمات هستند .ارایه دهندگان این خدمات در فرودگاه ها عموما شرکت‌های خصوصی اند و در صورتی که از جریمه و تحریم احتمالی امریکا بیمناک باشند، همانند شرکتی که از فروش بنزین به هواپیمای محمدجواد ظریف خودداری کرد، ممکن است تمایلی به ارایه خدمات به هواپیماهای تحریم شده نداشته باشند.

آسیب پذیری این شرکت ها در برابر تحریم می تواند اثر نامطلوبی بر ادامه پروازهای بین المللی هواپیماهای ایران ایر داشته باشد. هواپیماها در هنگام استفاده از آسمان کشورها باید از پیش مجوزهای لازم را برای عبور از حریم هوایی آن ها دریافت کنند. خودداری کشورها از دادن چنین مجوزهایی به هواپیماهای تحریم شده، به صورت تئوری منتفی نیست؛ به طور مثال، در زمان اوج تحریم های پیشین، دولت عراق برخی از هواپیماهای ایران را که با عبور از حریم هوایی این کشور عازم سوریه بودند، به درخواست ایالات متحده مجبور به فرود می کرد و تحت بازرسی قرار می داد.

 ایران ایر در 40 سال گذشته یکی از با کیفیت‌ترین و امن ترین خطوط هواپیمایی منطقه بوده است اما حالا هواپیماهای آن هر لحظه با چالش‌های مهمی مثل کمبود بنزین، ناتوانی از تامین فوری قطعات یدکی و تعلل در صدور مجوز استفاده از حریم هوایی رو به رو هستند.