رسانه‌های داخلی ایران به او لقب «کارخانه سریال سازی» داده‌اند. بیش از 20 هزار دقیقه سریال تلویزیونی حاصل کار «سیروس مقدم» است که حضورش در عرصه فیلم سازی با سریال ماندگار «دایی جان ناپلئون» رقم خورد. جایی که دستیار ناصرتقوایی و طراح صحنه این سریال بود. بعدها هم در سریال‌هایی چون «امام علی» نقش دستیاری داوود میرباقری را ایفا کرد.
اما از سال 1376 به بعد با ساخت و تولید سریالهای تلویزیونی تا امروز مسیری را پیموده است که حالا حداقل سالی یک سریال از او در مقاطع مختلف زمانی از تلویزیون ایران پخش می‌شود. سال 92 با سری دوم «پایتخت» آغاز شد اما این روزها هم با «بچه های نسبتا بد» در شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی همچنان پیش‌تاز است.
کارنامه یک کارخانه سریال سازی
سیروس مقدم متولد 1333 آبادان و دانش آموخته نقاشی از دانشکده هنرهای زیباست. 23 سریال، 6 تله فیلم 90 دقیقه‌ای، 3 فیلم سینمایی، 4 تجربه طراحی صحنه و لباس، 1 تجربه فیلم نامه نویسی و 4 تجربه مدیریت تولید در کارنامه کاریش دیده می‌شود.
«به سوی افتخار» اولین تجربه سریال سازی مقدم بود که در سال 76 از شبکه سوم سیما پخش شد. این سریال تقریبا اولین اثر تلویزیونی درباره فوتبال و پشت پرده های آن بود. سریالی که داستان آن را داریوش ارجمند نوشت و داستان دو تیم فوتبال بود که در آن خود داریوش ارجمند، سیاووش طهمورث، اکبر عبدی و دیگران ایفای نقش کردند. «امین زندگانی» نیز بازیگری بود که مقدم با اولین سریال مستقل خود به تلویزیون معرفی کرد.
«روزهای زندگی» در سال 77-78 نیز کار دوم مقدم بود اما «مسافر» با مضمونی اجتماعی که در مورد اعتیاد ساخته شد با بازی ماندگار «پانته آ بهرام» و «ابوالفضل پورعرب»، با استقبال عمومی روبرو شد.
چهارمین اثر سیروس مقدم، «پلیس جوان» بود که با بازی شهاب حسینی در نقش پلیس نتوانست به توفیق سریال مسافر نائل شود با وجود اینکه سریال مسافر از شبکه تهران پخش می‌شد و مخاطب محدودتری داشت اما پلیس جوان را شبکه سوم سیما پخش کرده بود .
«دریایی‌ها»، «عروج»، «مهرخاموش» و «بانویی دیگر» سریالهای بعدی مقدم بودند که توفیق در جلب مخاطب پیدا نکردند و جزو آثار ناموفق او شناخته می‌شوند.
کارهای دهه 80
سال 1384 سریال «ریحانه» با روایت یک عشق تلخ و خیانت گزنده با سبک یادآوری گذشته (فلاش بک) و بازی «افسر اسدی»، «زیبا بروفه»، «عنایت بخشی» بار دیگر به یک سریال پر بیننده تبدیل شد.
سال 1385 پروژه «نرگس» تبدیل به یک سریال جنجالی شد. یکی از طولانی‌ترین سریالهای مقدم که در اواسط کار با تصادف و فوت «پوپک گلدره» بازیگر اصلی سریال تبدیل به یک پروژه خبر ساز شد. «ستاره اسکندری» جایگزین مرحوم گلدره شد و بسیاری معتقدند پس از آن کار انسجام قبل را از دست داد. انتهای سریال با اعمال سلیقه سیمای جمهوری اسلامی هم تغییرات اساسی کرد اما جذابیت یک داستان اجتماعی، که روایتگر مشکلات و معضلات جوانان و یک اثر کاملا به روز بود باعث شد تا پس از «نرگس» مقدم تبدیل به یکی از قطب‌های سریال سازی در ایران شود. هر چند اثر بعدی اش یعنی «پرواز در حباب» با توجه به انتظاری که مخاطب از مقدم داشت توفیق چندانی کسب نکرد.
«اغما» سریال مناسبتی و ماورایی بود که مقدم با بازی امین تارخ و حامد کمیلی به سیمای جمهوری اسلامی عرضه کرد و موفق به جذب مخاطب زیادی شد. اما دو کار بعدی او باز نتوانست مخاطب را جلب کند: سریال نوروزی «پیامک از دیار باقی» به نویسندگی «محسن تنابنده» اولین تجربه‌ی مقدم در ژانر طنز بود اما سریالی نبود که از سازنده‌ی اغماء و نرگس انتظار می‌رفت و به همین خاطر خیلی زود فراموش شد. «روز حسرت» سریال بعدی هم علیرغم استفاده از بازیگر توانایی مثل «فرامرز قریبیان» و چهره‌های جوانی مثل «پوریاپورسرخ»، «لیندا کیانی» و «مهراوه شریفی‌نیا» در جلب مخاطبان موفق نبود و تبدیل به یکی از ضعیف‌ترین آثار وی شد. شاید در بین کل آثاری که مقدم تا این برهه برای تلویزیون ساخته بود، «روز حسرت» به لحاظ قصه جزو ضعیف‌ترین آنها بود و همین برای شکست این سریال کفایت می‌کرد
تابستان سال 88 سریال «رستگاران» روی آنتن رفت. قصه‌ای محکم با داستانک‌های فرعی فراوان که با ظرافت تمام در متن سریال گنجانده شده بودند به اضافه‌ی شخصیت‌پردازی قوی و بازی خوب اکثر بازیگران و کارگردانی مقدم همه و همه دست به دست هم دادند تا رستگاران تا آن زمان به بهترین و کم نقص‌ترین کار او از جانب منتقدان شناخته شود.
نوروز سال 89 مقدم دوباره دست به ساخت سریال طنز زد و «چاردیواری» را ساخت. این بار این سریال موفق بود و نشان داد که توانایی‌های مقدم تنها منحصر به ملودرام‌های خانوادگی و امثال این‌ها نیست. « امیر جعفری» و «سعید آقاخانی» در چاردیواری به ایفای نقش پرداختند و موقعیت‌سازی‌های جذاب فیلمنامه به بهترین شکل ممکن توسط مقدم و گروه سازنده سریال به تصویر کشیده شدند و موفقیت کار قبلی او را تکمیل کردند.
پس از سریال طنز چاردیواری مقدم تلخ‌ترین سریال کارنامه‌ی سریال‌سازی‌اش به‌نام «زیرهشت» را ساخت. سریالی که خشونت بیش از حدش باعث اعتراض‌هایی شد و باعث شد تا مدیران سیمای جمهوری اسلامی هم نسبت به خشونت زیاد این سریال واکنش نشان دهند. سریال داستان جوانی به‌نام «عطا» را روایت می‌کرد که با دختر مورد علاقه‌اش به‌نام منیژه قرار یک سرقت را می‌گذارد و به‌همین خاطر به زندان می‌افتد و بعد از چندسال به سراغ منیژه برمی‌گردد و باید خودش را با شرایط جدید وفق دهد و گناهی که مرتکب نشده است را از خودش پاک کند. کمتر سریالی در تلویزیون توانسته صراحت و گزندگی «زیرهشت» را در روایت کردن زندگی یک خلاف‌کار داشته باشد. موفقیت مقدم با پرداختن به مختصات دقیق زندگی عطا با بازی «امیر جعفری» رقم خورد.
رد پای دایی جان ناپلئون
«پایتخت» سریال طنز دیگر مقدم در نوروز 90 از تلویزیون پخش شد و بسیاری بر این عقیده هستند که یکی از کامل‌ترین و کم‌نقص‌ترین کارهای سیروس مقدم است. محسن تنابنده نویسنده‌ی کار و ایفاگر یکی از نقش‌های اصلی بود و به همراه مقدم قابلیت‌های تازه‌ای از توانایی‌های خود را نشان دادند و توانستند پس از مدت‌ها که تلویزیون چندان در جذب مخاطب موفق عمل نمی‌کرد، تماشاگران بسیاری را پای تلویزیون بنشانند. پایتخت به لحاظ استخراج موقعیت‌های طنز از دل مشکلات کاراکترها، موفق عمل کرد و از نظر حجم سکانس‌های بیرونی بیشترین سکانس خارجی را داشت و به لحاظ اجرا جزو سخت‌ترین کارهای مقدم به شمار می‌رفت. تا جایی که سری دوم سریال «پایتخت» نیز نوروز 92 از تلویزیون پخش شد. شاید بتوان رد پای «دایی جان ناپلئون» را در «پایتخت» به وضوح دید. تقریبا تمام سکانس های پایتخت-2 خارجی بود. کل داستان در مسیر سفری از شمال به جنوب رقم می‌خورد و در ادامه پایتخت اول یک طنز اجتماعی بود.
«تا ثریا»، «چک برگشتی» و «دیوار» آثاری بود که در فاصله دو سریال «پایتخت» از سیمای جمهوری اسلامی پخش شد. و حالا سریال «بچه‌های نسبتا بد» در حال پخش از شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی است که سریالی با مضمون پلیسی با بازی «حمید گودرزی»، «اشکان خطیبی» و «علی طباطبایی» است و به گفته مقدم جوان ترین سریال او است. زندگی چند جوان را روایت می کند که به خاطر مشکلات مالی مجبور به سرقت می‌شوند، سرقت سکه‌های طلا از یک موسسه خیریه.
به هیچ کلاس سینمایی نرفته ام
سیروس مقدم درباره آشنایی‌اش با سینما و تلویزیون می‌گوید: جدی‌ترین کار من سال ۵۴ با سریال "دائی جان ناپلئون" آغاز شد و چون من نقاشی و گرافیک می‌خواندم، تقوایی این لطف را در حق من کرد که به عنوان دستیار صحنه و لباس در کنارش باشم با ناصر تقوایی ارتباط فامیلی دارم. او پسر خاله من است و از همان زمان دانشجویی سر صحنه‌های فیلم‌هایی که ایشان کارگردانی می‌کردند حضور داشتم. قبل از سریال دایی جان ناپلئون در فیلم‌های «آرامش در حضور دیگران» و «صادق کرده» در خدمت تقوایی بودم. دایی جان ناپلئون باعث شد من به دلیل کنجکاوی تمام رشته‌های مختلف سینما را سرک بکشم. مدتی منشی صحنه کار شدم. در بخش گریم سرک می‌کشیدم، عکاسی می‌کردم و در گروه کارگردانی کمک می‌کردم. آن شش ماه برای من یک دانشگاه بزرگ و جدی بود. با الفبای تصویر سینما و تلویزیون آشنا شدم ولی همچنان دانشجوی رشته نقاشی بودم و تقوایی هم از کار من راضی بود، چون با انگیزه کار می‌کردم و علاقه‌مند بودم. در طول این سال‌ها یک ساعت هم سر هیچ کلاس دانشگاهی که مربوط به سینما باشد نرفتم. هر چه دارم از تجاربی است که از دایی جان ناپلئون کسب کردم و به دلیل همین علاقه دوران تدوین، صداگذاری و موسیقی دائی جان ناپلئون را هم در کنار دوستان بودم، بدون اینکه چشم‌داشت مالی داشته باشم.
بلد نیستم با نابازیگر کار کنم
سیروس مقدم اغلب عناصر سریال‌هایش را خوب انتخاب کرده. آنها را خوب کنار هم چیده و خوب هدایتشان کرده است. بازی اغلب بازیگرهای سریال خوب از آب درآمده. خودش می گوید:«من به انتخاب بازیگران حرفه‌ای معتقدم و بلد نیستم از چوب خشک بازیگر بسازم. انتخاب نقش‌ها باید با شخصیت فیلمنامه هم‌خوانی داشته باشد.»
زنان نقش موثر و ویژه‌ای در آثار او دارند و در بسیاری از آثارش به رنج‌های زنانه پرداخته شده است. زنان سریالهای مقدم نسبت به سایر سریالهای تلویزیونی ایران منفعل نیستند و حتی بسیاری از آثار بر محور شخصیت آنها حرکت کرده است.
سکانس‌های خارجی، جریان داشتن حرکت در طول سکانس‌ها و دقت در جزئیات، پرداختن به قصه‌های فرعی در کنار پرداختن به قصه اصلی از ویژگی‌های آثار مقدم است.
در طول ساخت یک سریال به گفته خودش نه مهمانی می رود، نه خیلی تلویزیون نگاه می کند و نه برنامه های ویژه ای دارد. بعد از فیلمبرداری یک‌راست به خانه می‌رود و به فردا فکر می کند. موبایل هم ندارد و عضو فیسبوک هم نیست. با توجه به اینکه همسر سیروس مقدم «الهام غفوری» که سال‌هاست تهیه کنندگی آثار او را به عهده دارد به رسانه‌های داخلی گفته که در طول ساخت یک سریال ما به نگارش سریال بعدی فکر می‌کنیم و توضیحات مقدم که در طول کار نه مهمانی می‌رود نه کار خاصی انجام می‌دهد شاید باید او را یک کارخانه تمام وقت سریال سازی دانست که هیچ برنامه متفرقه و فراغتی ندارد جز ساخت و تولید انبوه سریال.
تکنیک و تفاوت
اما خود مقدم نیز از آثار یک نواخت خسته و دلزده است شاید برای همین هر از گاهی گریزی به طنز، گریزی به آثار پلیسی و ملودرام‌های اجتماعی می‌زند. در نشست خبری بچه های نسبتا بد می‌گوید: «خود من از کارهایی که به شدت شبیه هم هستند دلزده شده‌ام؛ آثاری که قصه گویی و ساختار یک‌سانی دارند و از قواعد کلاسیک امتحان پس‌داده و دیالوگ‌های تکراری استفاده می‌کنند. در حالی که ما باید یک قدم جلوتر از آنچه جامعه نیاز دارد، حرکت کنیم.»
در سریالهای تازه مقدم تکنیک در خدمت محتواست، تصویربرداری آثار مقدم با دوربین‌های کوچک و روی دست و پلان‌‌های ویژه ای که در سریالهای دیگر تلویزیونی کمتر دیده یا شاید اصلا ندیده باشیم آثار او را از سایر کارگردانان تلویزیون مجزا کرده است.
رقابت با حریفان ماهواره ای
اما این روزها رقابت در جذب مخاطب سخت‌تر از روزگاری است که مقدم «مسافر» را ساخت، دسترسی مردم به سریالهای جهانی چون «لاست»، «فرار از زندان»، «فلش فوروارد» و ... سهل‌تر از زمانی است که تنها سریال خارجی تلویزیون ایران «سال‌های دور از خانه» بود. حالا دیگر ندیدن لاست یک شوخی بامزه است. شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان نیز با ترجمه و دوبله سریالهای ترکی و آمریکای لاتین در این رقابت نقش مهمی ایفا می‌کنند. دیگر بحث داغ «حریم سطان»، «عمر گل لاله» و سریالهای مشابه بحث روز خانواده‌های ایرانی است. شاید سیروس مقدم جزو معدود کارگردانانی است که می‌داند کاشتن دوربین در یک اتاق و رژه رفتن و حرف زدن بازیگران در یک اتاق بسته نه تنها موفقیت آمیز نیست که حتی مخاطب حداقلی را نیز سرگردم نمی‌کند.
دیگر حتی خانواده‌های سنتی و مذهبی‌تر هم با فراگیر شدن سریالهای دوبله شده در شبکه‌های ماهواره‌ای مجذوب رنگ و لعاب‌های این سریال‌ها شده‌اند و محدودیت‌ها، خط قرمزهای سیمای جمهوری اسلامی دیگر به راحتی پشت یک داستان جذاب و گیرا پنهان نمی‌شود.
مهمترین ویژگی مقدم همین جاست که دقیقا می‌داند در رقابت با پروژه‌های میلیارد دلاری هالیودی و سریالهای خوش رنگ و لعاب ترکی و آمریکای لاتین است و می‌خواهد چارچوب‌های کهنه و قدیمی را در تلویزیون ایران تغییر دهد. باید دید پس از پایان «بچه‌های نسبتا بد» آماری که سیمای جمهوری اسلامی و مطبوعات داخلی ایران از موفقیت این سریال در جذب بیننده ارائه می‌دهند حکایت از توفیق مقدم دارد یا نه؟
*****
قسمت چهاردهم بچه های نسبتا بد از آخرین ساخته های مقدم را ببینید:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
ثبت نظر