هنوز پای علی جنتی وزیر فرهنگ وارشاد اسلامی دولت حسن روحانی به یکی ازحساس‌ترین وزارتخانه‌‌های دولت اعتدال بازنشده بود که اظهاراتش درخصوص ممیزی کتاب عرق سردی روی پیشانی ناشران نشاند. علی جنتی گفته بود که «بايد چارچوب‌های قانونی را به‌طور شفاف بيان کنيم و در اختيار ناشران قرار دهيم تا آن‌ها به نوعی خود‌تنظيمی داشته باشند.»
آن‌چه علی جنتی از آن سخن گفت، «ممیزی پس از انتشار» بود. به‌گونه‌‌ای که «خود ناشر باید بفهمد که کتابش با مقررات هم‌خوانی دارد یا ندارد.» ولی این سخنان به چه معناست؟ آیا این به معنای پایان مقررات دست و پا گیر برای ناشران و نویسندگان است؟ آیا به معنای حذف سانسور و آسان شدن انتشار کتاب است؟ یا بردن مرزهای سانسور به درون دفاتر انتشاراتی و نگرانی از به‌‌خطرافتادن سرمایه هزینه شده برای کتابهایی است که تا پس از چاپ، ممیزی نمی‌شوند؟
تا کنون روال براین بوده است که پیش ازچاپ کتاب، مسوولان ممیزی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کلمه‌ها، جمله‌ها و هرآن‌چه را که خلاف مقررات می‌‌دانستند، حذف میکردند. درآخر یا کتاب با سانسورآن بخش‌ها منتشرمی‌‌شد یا نویسنده و ناشر ازخیر انتشارمی‌‌گذشتند. اما در صورتی که ممیزی، پیش از انتشار به خود ناشران واگذار شود، ناشر باید خودش بنشیند، حدس بزند چه کلمه‌ها و جمله‌هایی ممکن است به مذاق مسوولان ارشاد خوش نیاید و آن‌ها را حذف کند. با این تفاوت که اگر کتاب را چاپ کرد و مسوولان ارشاد پس از انتشار با آن موافق نبودند، کتاب جمع‌آوری و خمیر شود و سرمایه به باد برود.
یکی از نویسندگانی که سال‌ها با نشر«چشمه» کار کرده، رویکرد جدید وزارت ارشاد را از زاویه ایجاد وحدت رویه میان ناشران می‌‌بیند و به ایران وایر می‌گوید:«ناشران می‌توانند به کمک اتحادیه ناشران و با مشورت آن‌ها، وحدت رویه و بایدها و نبایدهایی را براساس تصمیم گروهی مشخص کنند.»
به گفته این نویسنده، در دوره اول ریاست جمهوری آقای خاتمی، خیلی از کتاب‌ها با مسوولیت ناشر منتشر شدند و اتفاقی هم نیفتاد.
یکی اسم مشروب‌ها را حذف می‌کند، دیگری نه!
پیش از این، وقتی کتابی به وزارت ارشاد داده می‌‌شد، بسته به این‌که چه کسی آن را ممیزی می‌‌کرد، با حذف و تعدیل‌‌های مختلفی روبه‌رو بود. ممیزان افرادی بودند که «سانسورچی» خوانده می‌‌شدند که کارشان تا حدود زیادی پایه مشخصی نداشت. بنابراین، یک سری اصول کلی نانوشته وجود داشت که خود ناشران و نویسندگان پیش از گرفتن مجوز چاپ، براساس آن اصول عمل میکردند تا روند بررسی کتاب شامل رفت و برگشت‌‌های زمان‌‌بر نشود. به همین دلیل بسیاری از ناشران و نویسندگان می‌گویند مشکل اصلی این است که ممیزی وزارت ارشاد قاعده و قانون مشخصی ندارد، به گونه‌ای که برای نمونه، یکی نام مشروب‌ها را در کتاب‌هاحذف می‌کند و دیگری نه.
«مهرداد کاظم‌زاده»، مدیر انتشارات «مازیار» در واکنش به گفته‌های علی جنتی به ایلنا گفته است: «همین‌حالا تفاوت برخوردهای سلیقه‌ای ممیزان در برخورد با کلمه‌ها و مفاهیم مشابه کاملا مشهود است و طبیعتا ناشران هم سلیقه‌های مختلفی دارند و اگر پس از انتشار کتاب، ممیزان بخواهند با سلیقه ناشران برخورد سلیقه‌ای داشته باشند، واویلاست.»
نویسنده و محققی که سال‌هاست در حوزه سینما کار می‌کند به ایران وایر می‌گوید:«مشکل در تدوین قانون نیست، مشکل در سلیقه‌های ممیزان است. من بعید می‌دانم با تدوین قانون بتوان به راهکار مناسبی برای رعایت ممیزی کتاب رسید. در واقع، تا زمانی که قانون مشخصی نوشته و اجرا شود، جزییات و کم و کیف آن میان ناشران جا بیفتد و ممیزان سلیقه‌ای عمل نکنند، بسیاری از کتاب‌ها طعمۀ بدگمانی ممیزان خواهند شد.»
مدیر انتشارات «مازیار» نیز اضافه کرده است: «ناشران هنوز نمی‌دانند خط قرمزها کجاست. بنابراین، در صورتی که ممیزی به ناشران سپرده شود، با مشکلات مختلفی روبه‌رو خواهند شد و ناخواسته به سانسورچی تبدیل می‌شوند. در آن صورت، حکایت ناشران می‌شود حکایت آش نخورده و دهان سوخته. بنابراین، گفته‌های وزیر، انداختن توپ در زمین ناشران است و برداشتن بار انتقادات از دایره ممیزی.»
جای پای قوه قضاییه
مدیر انتشارات «مازیار» هم‌چنین از نگرانی خود نسبت به سپردن ممیزی به ناشران گفته و این‌که نکند پس از انتشار کتاب، اداره ممیزی آن‌ها را به قوه قضاییه و دادگاه واگذار کند. او گفته اگر ممیزی به ناشران سپرده شود، «ناشر را دم به دم به دادگاه می‌کشند و محاکمه‌اش می‌کنند. اگرهم بخواهیم به ارشاد و اداره کتاب اعتراض کنیم، پای خود را پس می‌کشند و می‌گویند قوه قضاییه پی‌گیر شده و به ما ربطی ندارد.»
اما «شهلا لاهیجی»، مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان که سابقه‌ای 30ساله در این عرصه دارد، به ایلنا گفته که «در یک نظام قانونمند تنها قوه قضاییه می‌تواند جرم را تشخیص دهد و برای مجرم حکم صادر کند.»
اتحادیه و ناشران
اما آیا ناشران می‌توانند از راه اتحادیه و یا ائتلاف، به یک نظام مشترک بررسی بایدها ونباید‌ها برسند؟ یک نویسنده در تهران که سال‌ها تجربه حضور درعرصه نشر و ادبیات را دارد می‌گوید:«مهم‌ترین ناشرها مانند "چشمه"، "نی"، "مرکز" و "ثالث" با هم هستند اما نمی‌دانم آن‌ها تا چه اندازه می‌توانند به تصمیم مشترک برای بایدها و نبایدهای نشر برسند.»
نویسنده دیگری درباره این‌که آیا اتحادیه ناشران می‌تواند به وحدت رویه‌ای در حوزه نشر برسد، به ایران وایر می‌گوید: «راستش ناشران کل یکپارچه‌ای نیستند و هر کدام روش و منش و دیدگاه‌های خود را دارند و این را هر از چند مدت در انتخابات اتحادیۀ ناشران می توان دید.»
به گفته این نویسنده، «هرشرایطی پيش بیايد ناشران بايد فردی اقدام كنند. مگر در هشت سال گذشته با آن همه مشکل که پیش آمد، ناشران توانستند وحدتی ایجاد کنند؟»
در این میان «محمود آموزگار»، دبیر اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران در گفت‌وگویی با ایلنا گفته است: «اتحادیه ناشران از ممیزی پیش از چاپ از سوی ارشاد استقبال می‌کند، زیرا اگر قرار باشد کتابی با صلاح‌دید ناشران به چاپ برسد اما مجوز توزیع نگیرد و حکم خمیر شدن برایش صادر شود، با این بنیه ضعیفی که حوزه نشر دارد، چیزی از آن باقی نخواهد ماند.»
شهلا لاهیجی به ایلنا گفته که « پس از 30سال، دیگر خطوط قرمز را می‌شناسم و در چنین شرایطی وجود ممیزی از اساس بی‌معنی است زیرا ناشر همیشه مسوول آن‌چه منتشر می‌کند بوده وهست.»
اما دبیر اتحادیه ناشران می‌گوید: «ناشر نمی‌داند استفاده از چه کلماتی درست است و یا چه کلماتی را با کدام گزینه باید جایگزین کند. بنابراین، با توجه به پرهزینه بودن روند چاپ کتاب، در صورت سپردن ممیزی پیش از چاپ به خود ناشران، صنعت نشر زیان زیادی خواهد دید.»
او می‌افزاید:« تا زمانی که اصل قانون و ضوابط اصلاح نشوند، چه تفاوتی می‌کند که ممیزی پیش از چاپ باشد یا پس از چاپ؟ چه تفاوتی می‌کند که ناشر پشت این در بماند یا آن در؟»
وضعیت ممیزی آن‌چنان مرزهای تنگ و باریکی دارد که برخی نویسندگان، خود به چاپ زیر 250 نسخه‌ای کتاب‌هایشان اقدام می‌کنند. «جاوید محمدی» شاعر، یکی از این نمونه‌ها است. او به ایسنا گفته است:« در 10 سال گذشته من موفق به چاپ آثارم نشده‌ام. نخستین کتابم با عنوان "خسته از تشویش"، مجموعه شعر نیمایی سال 1381 در نشر "گویه" منتشر شد. این کتاب سروده‌های سال‌های 74 تا 76 من بود. از آن سال‌ها تا کنون سه اثر دیگر برای دریافت مجوز ارسال کردم که یا کتاب در ارشاد گم شد، یا برگشت خورد و یا انقدرحذف شد که قید چاپش را زدم.»
محمدی می‌گوید: «به همین دلیل، امسال تصمیم گرفتم از قانون زیر 250 جلد استفاده کنم. براساس این قانون وزارت ارشاد، زیر 250 جلد کتاب به حساب نمی‌آید و جزوه است، پس دیگر نیاز به مجوز ندارد. البته مسوولیت حقوقی – قضایی نشر اثر بازهم با نویسنده است.»
قربانی اصلی؛ ادبیات
در سال‌های گذشته، بیش از ده‌ها کتاب که بیشتر به حوزه ادبیات مربوط است، از انتشار و تجدید چاپ دوباره بازمانده‌اند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت محمود احمدی‌نژاد، حتا انتشار برخی کتابهایی که در زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی منتشر شده بودند را ممنوع یا مجوز آن‌ها را لغو کرد.
برای نمونه، آثارصادق هدایت به‌ویژه آن‌ها که از سوی انتشارات «هدایت» منتشر شده‌اند، چندین کتاب از هوشنگ گلشیری از انتشارات «نیلوفر»، کتاب‌های نویسنده سرشناس احمد محمود، چندین کتاب ازمسعود بهنود و عباس معروفی از جمله کتابهایی هستند که برای تجدید چاپ مجوز نگرفته‌اند.
هم‌چنین جلد هفتم «به سوی سرنوشت»، خاطرات اکبر هاشمی‌رفسنجانی نیز از جمله کتابهایی است که در نوبت اول انتشار، توقیف و برای چاپ‌های بعد سانسور شده است. مجموعه آثار شهید بهشتی هم در دسته کتابهایی بوده‌اند که اجازه پخش محدودی دارند و در مواردی توقیف شده‌اند.
در این سال‌ها از انتشار ترجمه برخی کتاب‌های خارجی از نویسندگان معروفی چون «ویلیام فاکنر»، «لورکا» و «پائولو کوئلیو» نیز جلوگیری شده است.
این در حالی است که کتاب‌های علمی هم از این قافله لغو مجوز جا نمانده‌اند: چاپ پنجم کتاب «مبانی بیماری‌های قلب و عروق»، چاپ سوم «مبانی بیماری‌های کلیه»و چاپ دوم «مبانی بیماری‌های ریه» که هر سه نوشته «مصطفی علوی» هستند، از این نمونه‌ها به‌شمار می‌روند. البته این‌ها تنها نمونه‌هایی از ده‌ها کتابی هستند که با چنین سرنوشتی روبه‌رو شده‌اند.
عباس معروفی از نویسندگانی که سال‌ها خارج از ایران زندگی می‌کند و چندین کتاب او در سال‌های پیش، بارها تجدید چاپ شده‌اند، به ایران وایر گفته است که چندین کتابش چاپ شده، اما به دلیل این‌که مجوزشان را باطل کرده‌اند، در انبار مانده‌اند و قرار است انتشارات «ققنوس» برای گرفتن مجوز انتشار کتاب‌ها با تیم جدید وزارت ارشاد صحبت کند.
کتاب‌های «پیکر فرهاد»، «آونگ خاطره‌های ما» و «دریاروندگان جزیره آبی‌تر» به گفته آقای معروفی مجوزشان لغو شده است و در مورد کتاب «ذوب شده» هم ماموران به دفتر ناشر ریختند و تمام نسخه‌های چاپ شده این کتاب را که به گفته او بیش از سه هزار جلد کتاب بوده، جمع‌آوری کرده‌اند.
معروفی می‌گوید که مجوز کتاب‌هایش را از سال 89 باطل کرده‌اند به این دلیل که «نویسندگانی که در خارج از ایران زندگی می‌کنند، کتاب‌هایشان مجوز نمی‌گیرد و اگر ناشری برخلاف این عمل کند، پروانه نشرش به مدت سه ماه معلق می‌شود.»
بحث ممیزی پیش و پس از انتشار، اولین آزمون علی جنتی به‌عنوان وزیرارشاد است که پیش ازانتخاب خود به عنوان وزیر ارشاد، از برداشتن موانع و رفع محدودیت‌ها خبر داده بود. اما آیا واقعا ممیزی پیش از انتشار رفع محدودیت است یا برمحدودیت‌ها خواهد افزود؟ و آیا علی جنتی، خود به بسته کردن کردن دایره سانسور و ممیزی کمک خواهد کرد؟ یا از خیر این پیشنهاد خواهد گذشت و پیشنهادهای دیگری که متضمن آزادی‌های نشر وانتشارات است را به جامعه ناشران و نویسندگان ارایه خواهد کرد؟ این اما سوالی است که زمان پاسخ آن را روشن خواهد کرد.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر