سخنان اباذری در برنامه تلویزیونی «جیوگی»: توقف یا تحول فرهنگی؟

شامگاه شنبه، ۲۱ شهریور سرانجام بعد از یک ماه وقفه برنامه فرهنگی با نام عجیب و دهن پرکن «جیوگی» از شبکه دو تلویزیون دولتی ایران پخش شد. این برنامه که قرار بود آغازگر یک تحول محتوایی در برنامه های فرهنگی تلویزیون دولتی ایران تحت مدیریت محمد سرافراز باشد، سانسور رسانه ای برای جهت دادن به افکار عمومی و تخریب آگاهانه روشنفکران را به نمایش گذاشت. موضوع این برنامه مرتضی پاشایی، خواننده فقید ایرانی و سخنرانی جنجالی یوسف اباذری، جامعه شناس ایرانی درباره ذائقه عام و موسیقی پاپ حلال بود.

تشیع مرتضی پاشایی: نماد سیاست زدایی یا علاقه مردم به یک خواننده؟

 مردم بعد از شنیدن خبر درگذشت پاشایی در ۲۳ آبان ماه سال گذشته مقابل بیمارستان بهمن در تهران جمع شدند و با خواندن ترانه‌های او، یادش را گرامی داشتند. سپس این تجمعات خودجوش در بعضی از پارک‌های تهران و در اصفهان و بوشهر و شیراز ادامه پیدا کرد.

خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گزارش داده بود که در پارک «آب و آتش» جوانان جمع شدند و ترانه‌های «یکی هست» و «جاده یک‌طرفه» پاشایی را زمزمه کردند. آن‌ها شمع روشن کرده بودند و اتوموبیل‌ها هم در خیابان‌های اطراف این پارک ترانه‌های پاشایی را پخش می‌کردند و عکس او را به شیشه زده بودند. چنین بود که تشییع جنازه مرتضی پاشایی در تاریخ ایران ماندگار شد و هم زمان شگفتی بسیاری از روشنفکران را برانگیخت. تا آن زمان بسیاری از روشنفکران حتی نام مرتضی پاشایی را نشنیده بودند. او که فرزند یک مداح بود، از همان آغاز مورد عنایت تلویزیون دولتی ایران قرار گرفت. در برنامه «بعضیا» با خانواده مرتضی پاشایی گفت و گو کردند و تشییع جنازه او را هم از تلویزیون پخش کردند.

یوسف اباذری در واکنش به این رویدادها در یک سخنرانی جنجالی سلیقه موسیقایی عموم مردم را به چالش کشید و استدلال آورد که به دلیل بی اعتنایی به موسیقی در سال های پس از انقلاب ذائقه مردم پرورش پیدا نکرده و از این موضوع به عنوان یک آسیب اجتماعی یاد کرد. او با تحلیل شرکت گسترده جوانان در تشییع جنازه مرتضی پاشایی، به ترس مردم و حکومت از یکدیگر اشاره کرد و به این نتیجه رسید که حاکمیت قصد دارد از جامعه سیاست زدایی کند و به همین جهت از شخصی مانند مرتضی پاشایی یک نماد و نشانه می سازد. او اما یک اشتباه بزرگ مرتکب شد و در پرسش و پاسخ  ها، احتمالاً از روی هیجان یا لغرش زبانی گروهی از مردم ساده پسند را «ابله» خواند. برنامه «جیوگی» این فراز از سخنرانی اباذری را ملاک قرار داد و سخنان او را در برابر برخی نظرات مرتضی آوینی گذاشت که بیننده را به این نتیجه برساند که روشنفکران از مردم دور شده اند و از درک هنر مردمی ناتوان اند. در پایان این برنامه هم به عده ای دستچین شده از مخاطبان فرصت داده شد که نطراتشان در تأیید جهت مورد نظر برنامه را بیان کنند.

مرتضی پاشایی: دستاورد فرهنگی حکومت

موسیقی پاپ از قدیم در ایران یک موسیقی عام پسند و جوان پسند بوده است. بعد از انقلاب اما به مدت دست کم یک دهه این شاخه از موسیقی ایران در محاق افتاد تا پس از شکل گیری نهادهای نظارتی متعدد با ترانه های مورد تأیید و موسیقی و شکل اجرای سانسور شده، تحت نظارت دولت، این بار بر اساس موازین اخلاقی و شرعی مجال بروز پیدا کند. شاخه نویی از موسیقی پاپ در تاریخ موسیقی ایران پدید آمد: پاپ حلال.

حمید شاه‌آبادی، معاون هنری وزارت ارشاد اسلامی در دولت محمود احمدی نژاد، ۱۷ دی ۱۳۹۱ اعلام کرده بود که ناظران دفتر موسیقی ارشاد به صورت فعال در کنسرت‌های پاپ شرکت می‌کنند و تلاش می‌کنند با اعمال اصلاحیه‌هایی، آن هم پس از صدور مجوز برای آلبوم‌ها، موسیقی پاپ را «ایرانی»‌تر کنند. نهاد نظارتی تازه ای برای این منظور به وجود آمد: «شورای تخصصی موسیقی پاپ».

ایرانیزه شدن اشعار و همسویی ترانه ها با فرهنگ عمومی مورد نظر جمهوری اسلامی در دستور کار قرار گفت. حاصل این تلاش ها یک نوع موسیقی پاپ با ترانه های عاشقانه سوزناک و فاقد جنسیت بود. ترانه هایی با مضامین عاشورایی و جبهه و جنگ هم به شاخه موسیقی پاپ ایران افزوده شد. در میان چهره هایی مانند محسن چاووشی، محسن یگانه و مهدی یغمایی، مرتضی پاشایی درخشش ویژه ای داشت. او از میان این خوانندگان تنها هنرمندی بود که توانسته بود با خواندن چند ترانه دل مخاطبان را برباید و به مبوبیت بی نظیری در میان جوانان دست پیدا کند.

سخنان یوسف اباذری درباره سیاست زدایی از جامعه ناظر است به این رویکردهای نظارتی بر موسیقی ایران و در محاق قرار دادن موسیقی تلفیقی و موسیقی راک و متال و به جای آن برکشیدن شاخه ای از موسیقی پاپ به عنوان عام پسندترین و لاجرم دست یافتنی ترین شاخه موسیقی در سال های پس از انقلاب.

مرتضی پاشایی فرزند یک نوحه خوان بود. نوحه سوزناکی که پدر بر سر جنازه فرزندش خواند، هنوز در خاطره ها باقی ست. اتفاق غریبی افتاده است: دو نسل پیاپی از وابستگان جمهوری اسلامی در کنار هم اما در مقابل هم قرار گرفته اند. نسلی که به مرتضی آوینی و جنگ و فرهنگ شهادت نطر دارد و نسلی از فرزندانش که به ساده ترین نمودهای تجدد روی آورده.

برنامه «جیوگی» که قصد داشت یک تحول فرهنگی در تلویزیون دولتی را به نمایش بگذارد از راه یافتن به زوایای این رویارویی نسل ها ناتوان ماند. به همین جهت به ابزاری روی آورد که ابزار محمد سرافراز و همه رؤسای صدا و سیما در سال های گذشته بوده است: تحریف به قصد ارائه برنامه ای که مورد پسند و تأیید رهبر جمهوری اسلامی و مطابق آموزه های او باشد.

فرهنگ در مسیر طبیعی خود ادامه پیدا می کند. جهت آن را می توان اندکی منحرف کرد و همچنین از سرعت تحولات فرهنگی هم می توان کاست، اما آن را نمی توان متوقف کرد.  

**دیدگاه نویسنده الزاما بیانگر نظر ایران وایر نیست. ایران وایر در بخش وبلاگ ها، از انتشار همه دیدگاه ها استقبال می کند.