سیاهی در حال شکست سفیدی در ورزنه شهر زنان چادر سفید

مهسا امیری، شهروند خبرنگار، تبریز

در فاصله ۱۱۰ کیلومتری شرق اصفهان و در مسیر زاینده رود آخرین شهری که این رودخانه از آن می گذرد ورزنه نام دارد که بیشتر از هر چیزی به زنان چادر سفیدش مشهور است. اگر در همه جای ایران زنان چادری چادرهای سیاه می پوشند اما در ورزنه پوشش رسمی و رایج درست در نقطه مقابل آن و چادرهایی سفید و یک دست است. با این حال در این شهر چادرهای سیاه در حال فراگیر شدن و منقرض کردن چادرسفیدها هستند.

فعالان میراثی و همچنین تاریخدانان این شهر دلایل پوشیدن چادرهای سفید توسط زنان ورزنه را به سه عامل مربوط می دانند؛ پیشینه زرتشتی ساکنان این شهر و مقدس بودن پوشش سفید در آیین زرتشت،‌ مزارع وسیع پنبه در اطراف ورزنه و بافت پارچه از این پنبه ها و استفاده از آن به عنوان چادر و همچنین گرمای بسیار زیاد منطقه ای که این شهر در آن واقع است و پوشش سفید حداقل مقداری از حجم گرما برای زنان چادری کم می کند.

دلیل این رسم هر چه هست هنوز هم در این شهر زنان چادر سفید بسیاری دیده می شود و همین موضوع به یکی از جذابیت های گردشگری این شهر تبدیل شده است. به همین دلیل همیشه گروه های گردشگر داخلی و خارجی برای دیدن این شهر و زنان چادر سفید آن به اینجا می آیند.

البته این رسم و سنت در ورزنه هم مانند بیشتر رسم و رسومات سنتی در نقاط مختلف کشور ایران در حال کمرنگ شدن است و پوشش رسمی و فراگیر چادر سیاه در حال غلبه بر آن است. به عنوان مثال حالا سالهاست در ورزنه تنها زنان دارای سن بالا چادر سفید بر سر می کنند و دختران جوان تمایلی به پوشیدن این چادرها ندارند.

در صورتی که به گفته قدیمی های ورزنه تا سی چهل سال پیش دیدن زن چادر مشکی در شهر کوچک و کم جمعیت ورزنه تعجب بر انگیز بود و همه می دانستند کسی که با چادر سیاه در شهر ظاهر شده است یا از روستاهای اطراف برای خرید یا کاری به شهر آمده یا عزادار است و یا غیر بومی.

چادر زنان ورزنه سفید یک دست و بدون هیچ نقش و نگاری است. یکی از فعالان فرهنگی در شهر ورزنه که از اعضای یک تشکل غیر دولتی با عنوان "دوستداران شهر ورزنه" است درباره این رسم اهالی این شهر چنین نظری دارد: "رسم چادر سفید بر سر کردن در ورزنه را نمی توان ناشی از یک علت دانست، اما شاید بتوان آن را در سه دسته  دلایل تاریخی، اقلیمی و مذهبی دسته بندی کرد. آثار به دست آمده در کاوش های باستان شناسی، تاریخ شهر را به هزاره سوم قبل از میلاد پیوند می زند، و اینکه در ادیان قبل از اسلام  به خصوص در دین زرتشت بر رنگ سفید زیاد تاکید می شده و در اساطیر هم این رنگ از جایگاه خاصی برخوردار بوده."

او می افزاید:‌ "بعد از ورود اسلام به اصفهان بسیاری از زرتشتیان به شرق آن شهر کوچیدند. به نظر می رسد ورزنه تا مدت ها یکی از نقاطی بوده که همچنان فرهنگ و مذهب  زرتشتی را در دل خود حفظ کرده بود. شاهد این ادعا گویش مردم ورزنه است. این زبان شاخه ای است از زبان اوستایی که در روستاهای شرق اصفهان رایج است. همچنین در ورزنه قلعه و مزرعه ای موجود است که قبلا نام یسنا (یکی از بخش های اوستا) را برخود داشته و پسوند یسنایی نیز بعد از نام خانوادگی افراد در ورزنه معمول است."

او همچنین می گوید :‌ "گرچه مرسوم بودن کشت پنبه و کرباس بافی و پارچه بافی هم شاید علتی دیگر بر این رسم سفید پوشیدن بوده باشد. زیرا تا همین ۵۰ سال قبل بر خلاف اکنون، زنان ورزنه خود چادرهای سفیدشان را می بافتند و می دوختند. "

این فعال فرهنگی و میراثی در ورزنه در رابطه با دلایل کم رغبتی نسل جدید زنان چادری ورزنه به چادرهای سفید هم گفت: " تبلیغات منفی زیاد بود آن اوائل، چه رسمی و چه غیر رسمی. شنیده شد که برخی روحانیون مردان را  نهی کردند از اینکه چرا رنگ چادر زنانشان سفید است، و انتقاد کردند این که سفید جلب توجه می کند و شایسته نیست. در مدارس هم اجبار کردند که دختران باید با لباس فرم (که به جز روپوش و شلوار، چادر سیاه هم بود) سر کلاس حاضر شوند. اوائل خانواده ها مخالفت کردند و حتی مانع این شدند که دختران با پوششی غیر مرسوم از خانه خارج شوند. اما نتیجه ای نداشت. "

نسل جدید دختران و زنان ورزنه ای میانه چندانی با چادرهای سفید ندارند برخی دلیل آن را کثیف شدن سریع چادر سفید می دانند و برخی دیگر آن را نماد و نشانه پیرزنها و افراد مسن می دانند به همین خاطر جوان ها تمایلی به پوشیدن آن ندارند.

اهالی ورزنه مذهبی هستند و چادر در این شهر عرف غالب است و همه دختران و زنان با چادر رفت و آمد می کنند. به همین دلیل فعالان فرهنگی در این شهر تلاش کردند نسل جدید را با پوشش سنتی و چادر سفید آشتی بدهند تا این رسم کهن در این شهر که تنها نقطه ایران است که زنانش به جای چادر مشکی چادر سفید بر سر می کنند از بین نرود.

آنها تلاش کردند با همکاری آموزش و پرورش به دخترانی که به جای چادر مشکی با چادر سفید به مدرسه می روند جوایزی اهدا کرده و یا از آنها قدردانی شود. با این حال اما این تلاشها چندان موفقیت آمیز نبود و همچنان چادرسفیدهای ورزنه زنان با میانگین سنی بالا هستند و کمتر زن جوانی را می توان با این پوشش در شهر دید.